Rewaloryzacja obiektu zabytkowego Pałacu Biskupów na Ostrowie Tumskim
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego
Priorytet 1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów
Działanie 1.4. Rozwój turystyki i kultury
W ramach projektu:
- dokonano rewaloryzacji budynku Pałacu,
- dokonano rewaloryzacji pomieszczeń gospodarczych,
- zainstalowano systemy zabezpieczeń przed pożarem i kradzieżą w 2 obiektach zabytkowych,
- dokonano renowacji elewacji, dziedzińca przed Pałacem
I) Lokalizacja
Pałac Arcybiskupów usytuowany jest we Wrocławiu przy ul. Katedralnej 11. Działka oraz istniejące na niej obiekty są własnością KURII METROPOLITALNEJ WROCŁAWSKIEJ Kościoła Rzymskokatolickiego.
Pałac usytuowany jest w centralnej części działki budowlanej i dzieli ją na dwie części dziedziniec stanowiący podjazd pomiędzy ul. Katedralną a pałacem oraz część ogrodową pomiędzy pałacem a Odrą.
II) Kubatura
Powierzchnia zabudowy wynosi 459 m2, powierzchnia ogólna brutto, to 1 626 m2, powierzchnia ogólna netto: 1134 m2, natomiast kubatura - 8 195 m3.
Zasadniczy układ funkcjonalny obiektu ukształtowany został ponad 200 lat temu w nieznacznym stopniu modernizowany, z trudem spełniał wymagania standardów obowiązujących w tego typu obiektach. Dotyczy to zarówno strefy wejściowej, strefy przyjęć jak też i strefy mieszkalnej.
III) Dane konserwatorskie - rys historyczny
Już we wczesnym średniowieczu, co najmniej od połowy X - tego wieku, przez teren obecnej parceli przebiegał drewniano-ziemny wał obronny podgrodzia wrocławskiego grodu. Po rozbiórce i niwelacji tego wału - zapewne już w drugiej połowie XIII wieku mogła tu powstać budowla typu średniowiecznej wieży mieszkalnej - siedziba prepozyta katedralnej kapituły. Jest to hipoteza nie udowodniona nie udowodniona badaniami archeologicznymi, a wydłużony prostokąt rzutu obecnej budowli dość wyraźnie różni się od znanych m.in. na Śląsku i we Wrocławiu wież mieszkalnych. Sprawujący urząd Prepozyta Kapituły od końca XV wieku Mikołaj Nikolaus Czeppel twierdził, że budowla ta (wieża mieszkalna?) „została zbudowana wcześniej niż miasto” choć twierdzenie Czeppela (sprawował swój urząd w latach 1496 - 1515) można by odnieść do miasta lewobrzeżnego (nie do podgrodzia) czyli do XIII wieku. Budynek ten co najmniej kilkanaście lat nie był użytkowany. Wiadomo, że mogło to być przyczyną uszkodzenia dachu i górnych kondygnacji, zwłaszcza ich konstrukcji, czyli sklepień, bądź stropów.
Dolne kondygnacje były jednak okresowo zamieszkiwane przez bardziej poważnych gości jak np. biskupa Uppsali Johanna Johannesa Magnusa wraz z dworem w 1534 r. około połowy XVIII - tego stulecia na omawianej parceli wzniesiono w stylu barokowym nowy budynek. Niektórzy badacze - architekci (np. dr inż. arch Maciej Małachowicz) przypuszczają, iż mógł on stanąć na dolnych kondygnacjach dawnej wieży mieszkalnej. Na ogół jednak zakłada się, że średniowieczną wieżę strawioną pożarem, rozebrano w 1791 roku, a nowy budynek usytuowano „w głębi parceli”, czyli w obecnym miejscu istniejącego pałacu miejskiego. W roku 1712 budynek ten przebudował znany wrocławski inspektor budowlany Johann Gottfried Krug w modnym wówczas i popieranym przez władze pruskie stylu klasycystycznym.
Około połowy XVIII wieku bardzo znany architekt śląski Karl Gottfried Geissler (1754 -1823) zaprojektował i zrealizował dwie boczne oficyny od strony północnej wraz z okazałą klasycystyczną bramą i dwiema symetrycznymi furtami. Geissler był uczniem słynnego w całych Prusach, architekta - Karla Gottharda Langhausa (1732 - 1808). To właśnie Langhaus opracował projekt odbudowy i klasycystycznej przebudowy pobliskiego pałacu arcybiskupiego po zniszczeniach wielkim pożarem w r. 1759. Projekt ten nie został zrealizowany, ale zapewne K.G. Geissler projektując oficyny i okazałe wejście do prepozytury od ul. Katedralnej do tego projektu nawiązywał. W roku 1906 zachodnia oficyna była remontowana. Być może uległa także przebudowie.
W tej formie cały zespół dotrwał do czasów oblężenia „Festung Breslau” w 1945, czasów bombardowań i ostrzału artyleryjskiego, w trakcie których zniszczeniu uległa pobliska katedra i pałac arcybiskupi. Zapewne poważniejszym uszkodzeniom uległ fronton parcel z brama i furtami oraz oficyny boczne. Budynek główny czy pałac prepozytowy nie odniósł poważniejszych uszkodzeń.
Nie zachowała się dokumentacja dotycząca powojennej odbudowy pałacu. Poszukiwano jej w m.in. w Archiwum Diecezjalnym, Miejskim Archiwum Budowlanym, w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów Dokumentacji Zabytków i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków ze skutkiem negatywnym.
W zbiorach Konserwatora Zabytków we Wrocławiu odnaleziono kartę identyfikacyjną zabytku z bardzo schematycznym szkicem sytuacyjnym i uproszczonym szkicem rzutu parteru. Kartę opracowała arch. Barbara Czernerowa z data 4 listopada 1959r. W rubryce „przebieg prac konserwatorskich odnotowano jedynie, że w latach 1945/46 nastąpiła „odbudowa i oddanie do użytku kosztem ok. 1 min zł (dawna waluta). W Państwowym Archiwum pod sygn. WDO 126 (Wrocławska Dyrekcja Odbudowy - M.P.) odnaleziono rysunek inwentaryzacyjny w skali 1/100 sygnowany przez arch. Marcina Bukowskiego. Z towarzyszącej - bardzo uproszczonej- dokumentacji wynika, że w I. 1946 - 1947 w budynku określanym jako „pałac biskupi” trwały prace remontowo - budowlane jak: „stolarskie, blacharskie, ślusarskie, zduńskie, posadzkarskie, szklarskie, malarskie i lakiernicze”. Roboty wykonywali dorywczo różni majstrowie w/w specjaliści a kierownikiem robót (przynajmniej niektórych) był arch. Edward Zaut. Arch. Marcin Bukowski być może również w jakiś sposób kierował tymi pracami, ale pewniej był inspektorem nadzoru z ramienia Wrocławskiej Dyrekcji Odbudowy. Koszt tych rac określono, w r. 1947, na 441.366 zł i 05gr. Później doszły jeszcze jakieś „roboty elektryczne” prowadzone przez inż. Gracjana Gawałkiewicza i instalacyjne (wod.-kan. i centralne ogrzewanie) prowadzone przez technika Wł. Gołaszewskiego.
Być może, że w trakcie tych właśnie prac, a może jeszcze później, w każdym razie przed 1959 r. przepruto mur konstrukcyjny salonu południowego znacznie poszerzając otwór drzwiowy pomiędzy salonem a jadalnia. Wyraźnie to wynika z porównania projektu sygnowanego przez arch. M. Bukowskiego w 1946r., a szkicem rzutu parteru w karcie ewidencyjnej B. Czemerowej z 1959r. Sądzić też można, że już po opisanych wyżej pracach remontowo - adaptacyjnych kierowanych na pewno przez arch. Bukowskiego wymieniono część okien. Komisja odbioru (kolandacja) miała miejsce 18 czerwca 1947 roku, po czym oficjalnie oddano do obiekt do użytku. Zasiedlił go, jako pierwszy, ks. dr Karol Milik pierwszy Administrator Apostolski Dolnego Śląska, czyli - przy całej umowności dyktowanej specyfiką pierwszych lat budowy socjalizmu w Polsce - pełniący faktycznie obowiązki arcybiskupa wrocławskiego (stąd operowanie przez M. Bukowskiego określeniem „pałac biskupi”). Ksiądz Milik został z tej funkcji odwołany przez władze państwowe w 1951 r. Księdza Milika zastąpił, w 1952 roku, ks. Kazimierz Józef Łagosz w latach 1945 - 1952 prepozyt Kapituły Katedralnej i wikariusz kapitulny z uprawnieniami Biskupa rezydencjonalego. W tych latach dawny pałac prepozytalny stał się siedzibą - rezydencją niemianowanych, a później już oficjalnie mianowanych biskupów i arcybiskupów dolnośląskich. Stąd czasem nazywany bywa drugim pałacem biskupim we Wrocławiu.
W trakcie remontu tego pałacu nie zrekonstruowano zapewne bardzo zniszczonego frontonu parceli od strony ul. Katedralnej wg pierwotnego projektu Geisslera. Obydwie oficyny obniżono o 1 kondygnację, dawny układ dwuosiowy (o dwóch otworach okiennych) zastąpiono jednoosiowym, a parterowe oficyny pokryto trójspadowymi - w zasadzie pulpitowymi dachami ceramicznymi. Wybudowano nowe cztery słupki bramne zwieńczone kamiennymi wazonami. Pomiędzy słupkami środkowymi umieszczono metalową, bardzo ozdobną bramę przeniesioną tu zapewne w pierwszych latach po zakończeniu działań wojennych ze zrujnowanej willi z początków XX w. w rejonie dzisiejszej ulicy Powstańców Śląskich.
Podobne - sprzeczne z klasycystyczna formą pałacu - kształty mają metaloplastyczne, symetrycznie rozmieszczone, furty i ażurowe ogrodzenie na podmurówce, po obydwu stronach furt.
IV) Ogólny opis budynku
Budynek jest budynkiem wolnostojącym, podpiwniczonym, jednopiętrowym przykrytym wysokim czterospadowym dachem.
W obrębie dachu strych jest dwukondygnacyjny. Rzut budynku jest dwutraktowy. W zachodniej części traktu północnego usytuowana jest monumentalna klatka schodowa.
Do zachodniej elewacji dobudowana jest parterowa przybudówka kryjąca wejście grodowe. Dach pokryty jest dachówką ceramiczną.
Elewacje wykonane zostały w wystroju klasycystycznym. Elewacja południowa i północna zachowują idealną symetrię z mocno zaakcentowanym wejściem głównym od strony podjazdu oraz zejściem ogrodowym od strony Odry umieszczonymi centralnie, flankowanymi po obydwu stronach pilastrami i trzema rzędami okien. Detal architektoniczny elewacji jest wyrafinowany w swojej formie i prostocie.
Możliwe jest zwiedzanie części pomieszczeń wyremontowanego obiekt zabytkowego Pałacu Biskupów, po uprzednim ustaleniu terminu.
Udostępnij |